Büyük İskender: Makedonya’dan Dünya İmparatorluğuna
Makedonyalı III. Aleksandros, daha çok bilinen adıyla Büyük İskender (MÖ 21 Temmuz 356 – MÖ 10 veya 11 Haziran 323), Makedonya Kralı II. Philip’in oğluydu. Babasının MÖ 336’daki ölümünün ardından tahta geçti ve yalnızca 13 yıl süren hükümdarlığı boyunca, dönemin bilinen dünyanın büyük kısmını fethederek tarihin en başarılı askeri liderlerinden biri olarak anılmayı başardı.
İskender, yalnızca askeri zekâsıyla değil; fethettiği geniş topraklardaki farklı halkları yönetme becerisiyle de öne çıktı. Yunan kültürünü Anadolu’dan Mısır’a, Mezopotamya’dan Hindistan’a kadar yayarak Helenistik Dönem’in (MÖ 323-31) başlamasına zemin hazırladı. Bu dönem, onun ölümünün ardından imparatorluğunun generalleri (Diadokhlar) arasında paylaşıldığı bir geçiş sürecine işaret eder. Bu generallerin kendi aralarındaki güç mücadeleleri, Yunan kültürü ile Doğu’nun kültürel mirasının harmanlandığı yeni bir çağın temelini attı.
Gençliği ve Eğitimi
İskender’in çocukluğu, dönemin Makedon gelenekleriyle şekillendi. Annesi Olimpia’nın akrabası olan Epirli Leonidas, ona dayanıklılık, savaşma ve ata binme gibi fiziksel becerileri kazandırdı. Babası Philip ise oğlunu entelektüel anlamda da eğitmek istedi. Bu amaçla İskender’e okuma-yazma, müzik ve temel bilimler eğitimi vermesi için Lysimakhos adlı bir öğretmeni görevlendirdi.
13 yaşına geldiğinde, Philip oğlunun eğitimine yön vermesi için dönemin en büyük filozoflarından Aristoteles’i saraya davet etti. İskender, 16 yaşına kadar Aristoteles’ten felsefe, mantık, doğa bilimleri ve siyaset eğitimi aldı. Bu öğretmen-öğrenci ilişkisi onun dünya görüşünü ve yönetim anlayışını derinden etkiledi. İskender, Yunan kültürünü fethettiği halklara zorla dayatmak yerine, bu kültürü tanıtmayı ve benimsetmeyi tercih etti. Bu yaklaşım, Aristoteles’in eğitiminden izler taşır.
Efsaneler ve İlahi Soy
İskender, kendi soyunun sıradan bir hanedan değil, tanrılarla bağlantılı olduğuna inanıyordu. Kendini Zeus’un oğlu olarak görmesi, annesi Olimpia’nın doğumu ile ilgili aktardığı mitolojik öykülere dayanır. İskender’in doğduğu gece gökyüzünde parlak bir yıldızın belirmesi ve Efes’teki Artemis Tapınağı’nın yanması gibi olaylar, onun doğumuna tanrısal anlamlar yüklenmesine neden oldu.
Daha sonra Mısır’daki Siwa Vahası‘nda yer alan Ammon Tapınağı’nı ziyaret ettiğinde, rahipler tarafından Zeus-Ammon’un oğlu olarak tanındı. Bu olay, onun tanrısal statüsünü perçinledi ve yönetim gücünü meşrulaştırmak için kullandığı önemli bir araç oldu.
Karakteri, Başarıları ve Mirası
İskender’in genç yaşta sergilediği liderlik becerileri dikkat çekiciydi. Henüz 11-12 yaşlarındayken “evcilleştirilemez” olarak bilinen Bukefalos adlı atı terbiye etmesi, onun azmini ve sezgilerini ortaya koydu. Disiplinli ve stratejik zekâsı, büyük ölçüde hem eğitiminden hem de babası II. Philip’in kurduğu güçlü ordudan besleniyordu.
Tarihçi Diodorus’un da belirttiği gibi, Philip Avrupa’nın en güçlü ordusunu kurmuş, İskender’e yalnızca Pers İmparatorluğu’nu fethetmeye hazır bir miras bırakmıştı. İskender bu mirası genişletti; Hindistan’a kadar uzanan bir imparatorluk kurdu.
Ancak onun hikâyesi yalnızca zaferlerden ibaret değildir. Persepolis’in yakılması ve Sur kentinde yaşananlar gibi kararları, modern tarihçiler tarafından eleştiriyle karşılanır. Buna rağmen, İskender’in askeri taktikleri, Roma’dan günümüze kadar pek çok komutanın ilham kaynağı olmuş; yaşamı boyunca yarattığı etkiyle hâlâ tarih sahnesindeki yerini korumaktadır.
Yakın Çevresi ve Ölümü
İskender’in çocukluk arkadaşları arasında Hephaestion, Batlamyus, Cassander ve tarihçi Kallisthenes gibi isimler vardı. Hephaestion, onun en yakın dostu ve güvenilir komutanıydı. Kallisthenes ise fetihler sırasında İskender’in resmi tarihçiliğini yapmıştır.
MÖ 323’te, henüz 32 yaşında gizemli bir hastalık nedeniyle Babil’de hayatını kaybeden İskender’in ölüm nedeni tam olarak bilinmemektedir. Onun ölümünden sonra devasa imparatorluğu dört general arasında bölüştürüldü.
Büyük İskender: Kronolojik Zaman Çizelgesi
MÖ 356 – Doğumu
-
21 Temmuz’da, Makedonya’nın Pella kentinde doğdu.
-
Annesi Olimpia, babası II. Philip’tir.
-
Aynı gece Efes’teki Artemis Tapınağı’nın yanması, doğumunun “tanrısal işaretlerle” ilişkilendirilmesine neden oldu.
MÖ 343 – Aristoteles ile Eğitimi
-
13 yaşındayken ünlü filozof Aristoteles, özel hocası olarak atanır.
-
16 yaşına kadar eğitim aldı; edebiyat, felsefe, doğa bilimleri ve siyaset dersleri gördü.
MÖ 340 – İlk Askerî Görevi
-
16 yaşında, babası sefere çıktığında Makedonya’nın yönetimini vekaleten üstlendi.
-
Trakya’da çıkan bir ayaklanmayı başarıyla bastırarak askerî liderlik becerisi gösterdi.
**MÖ 338 – Chaironeia Savaşı
-
Babasıyla birlikte Yunan şehir devletlerine karşı savaştı.
-
Thebai ve Atina birleşik kuvvetlerini bozguna uğrattılar.
-
İskender bu savaşta sol kanadı komuta etti.
MÖ 336 – Kral II. Philip’in Ölümü
-
II. Philip suikasta uğrayarak öldürüldü.
-
20 yaşındaki İskender, Makedonya tahtına çıktı.
MÖ 334 – Asya Seferinin Başlangıcı
-
Pers İmparatorluğu’na karşı büyük seferine başladı.
-
Granikos Savaşı ile Anadolu’daki ilk zaferini kazandı.
MÖ 333 – Issos Savaşı
-
Pers kralı III. Darius’u mağlup etti.
-
Darius’un ailesi esir alındı.
MÖ 332 – Mısır’ın Fethi ve Tanrısal İlan
-
Mısır’ı fethetti, İskenderiye kentini kurdu.
-
Siwa Vahası’ndaki Ammon Tapınağı‘na giderek tanrı Zeus-Ammon’un oğlu ilan edildi.
MÖ 331 – Gaugamela Savaşı
-
Pers ordusunu kesin bir şekilde yendi.
-
Darius kaçtı, İskender Pers başkentlerine yöneldi.
-
MÖ 330 – Persepolis’in Yakılması
-
Pers İmparatorluğu’nun sembol şehri olan Persepolis’i ele geçirdi.
-
Şehir, İskender’in emriyle ya da sarhoşluk anında yaktırıldı.
MÖ 327 – Hindistan Seferi
-
Ordusuyla birlikte Hindistan’a geçti.
-
Hydaspes Savaşı’nda Hint kralı Poros’u yendi.
MÖ 326 – Ordunun İsyanı
-
Askerleri, Hindistan’ın daha doğusuna gitmeyi reddetti.
-
İskender, Babil’e dönüş yolculuğuna geçti.
MÖ 324 – Hephaestion’un Ölümü
-
En yakın arkadaşı ve komutanı Hephaestion hastalıktan öldü.
-
İskender büyük bir yas tuttu ve onun anısına törenler düzenledi.
MÖ 323 – Ölümü
-
Babil’de, gizemli bir hastalık sonucu 32 yaşında yaşamını yitirdi.
-
İmparatorluğu, dört general arasında paylaştırıldı. (Diadokhlar Dönemi başladı).
