T.C. Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Hatay Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü
Kayıtlı istihdamın önemi ve Hatay’da uygulanan başlıca teşvikler
Bilindiği üzere kayıt dışı istihdam ülkemizin en önemli sorunları arasında yer almaktadır. Kurumumuzca kayıt dışı istihdamla mücadele kapsamında denetimin yanı sıra aynı zamanda rehberlik ve bilgilendirme amaçlı faaliyetler yapılmaktadır. Bu kapsamda geçmişte yapılan birçok faaliyete ve projeye ek olarak 2022 yılı içerisinde; 2022 Yılı Cumhurbaşkanlığı Programında sosyal güvenlik bilincini artırmaya ve kayıt dışı istihdamı önlemeye yönelik rehberlik ve bilgilendirme faaliyetlerine, Göç İdaresi Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Düzensiz Göç Strateji Belgesi ve Ulusal Eylem Planı (2021-2025)’de ise yabancı iş gücüne yönelik farkındalığın artırılması eylemine yer verilmiştir.
Sosyal Güvenlik Kurumu olarak, rehberlik anlayışını esas alan bir yöntem ile kayıtlı istihdamı teşvik etmeye çalışmaktayız. Kurumun denetim ile temel amacı da işverenlere idari para cezası vererek gelirlerini artırmak değildir. Kurum, esas olarak işverenleri sosyal güvenlik mevzuatı ile ilgili yükümlülükleri konusunda bilgilendirerek, mevzuatın uygulanması aşamasındaki sorunları en aza indirmeye çalışmaktadır.
SOSYAL GÜVENLİK NEDEN ÖNEMLİDİR?
Sosyal güvenlik, toplumun zor durumda olan bireylerine yardım edilmesini daha iyi durumda olan kişilerin vicdanına veya yardımına bırakmayarak, toplumsal dayanışmayı kurumsal ve düzenli işler hale getirmekte ve tüm ülke vatandaşlarına hak olarak sunmaktadır. Sosyal güvenlik sistemi vatandaşlara hayatları boyunca sağlık hizmeti vermeyi, asgari bir gelir düzeyi sağlamayı ve kişileri mesleki, fizyolojik ve sosyo-ekonomik nitelikteki risklere karşı korumayı ve bu risklerden doğan zararları gidermeyi amaçlayan sistemdir.
Sosyal güvenlik sistemi sigortalı çalışan kişilere birçok fayda sağlar. Bunlardan önemli bazıları şunlardır:
Sigortalı çalışan kişi ve aile bireyleri sağlık hizmetlerinden yararlanabilirler,
Sigortalı çalışanlara iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hali nedenleriyle çalışamadığı sürelerde maaşının işveren tarafından ödenmeyen kısmını karşılamak üzere geçici iş göremezlik ödeneği ödenir.
Sigortalı çalışanlara iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle kısmen veya tamamen çalışamaz duruma gelmesi halinde sürekli iş göremezlik geliri bağlanır.
Sigortalının aile bireylerine, sigortalı iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle hayatını kaybetmesi halinde ölüm geliri bağlanır.
Sigortalı herhangi bir nedenle sakatlanıp çalışamaz duruma geldiğinde malullük aylığı bağlanır.
Sigortalı, belli bir yaşa geldiğinde yine prim şartlarını da sağlıyorsa kendisine yaşlılık aylığı bağlanır.
Sigortalı öldüğünde eş ve çocukları ile anne ve babasına ölüm aylığı bağlanır.
Cenaze yardımı ve emzirme ödeneği ödenir.
KAYIT DIŞI İSTİHDAM VE SONUÇLARI
Kayıt dışı istihdam, çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumuna hiç bildirilmemesi ya da çalışma gün veya ücretlerinin eksik bildirilmesidir. Yani sigortasız işçi çalıştırma durumunda olduğu gibi, çalışma sürelerinin veya ödenen ücretlerin eksik bildirilmesi de kayıt dışı istihdam olarak değerlendirilmektedir.
Çalışanların sigortalı olarak çalıştırılmaları anayasal bir hak olmakla birlikte aynı zamanda hem çalışanlar hem de işverenler açısından bir zorunluluktur. Yani işverenlerin çalışanlarını sigortasız olarak çalıştırma hakları olmadığı gibi çalışan kişilerin de sigortasız çalışmak veya sigortasız çalışmayı istemek gibi bir hakları söz konusu değildir. Bu şekilde çalışmayı isteyen kişilerin sigortasız çalıştırıldığının tespiti halinde işverenlere yönelik yaptırmalar uygulanmakta, işverenler kendilerince kötü niyetli olmamalarına rağmen mağdur olabilmektedir. Özellikle emekli aylığı alan, dul veya yetim aylığı alan, sosyal yardım alan veya bakmakla yükümlü konumunda olan bazı kişilerin sigortasız çalışma konusunda daha istekli oldukları bilinmektedir. Bu kimselerin sigortasız çalışma konusundaki talepleri karşısında işverenlerin yasal yükümlülüklerini yerine getirme bilinciyle ve tespiti halinde mağduriyet yaşamama amacıyla gereken dikkati göstermeleri gerekmektedir.
Kayıt dışı istihdamın toplumun sosyal ve ekonomik değerleri üzerinde birçok olumsuz etkisi bulunmaktadır. Kayıt dışı istihdam, hem çalışanlar ve işverenler hem de devlet açısından birçok olumsuz etkiye yol açmaktadır.
Çalışanlar üzerindeki etkilerini sıralayacak olursak;
✓ Kayıt dışı çalışan işçinin emekli olma hakkı yoktur. Çalışamaz yaşa geldiğinde başkalarının yardımına muhtaç olur.
✓ Herhangi bir nedenle sakatlanıp çalışamaz duruma gelindiğinde malullük aylığından yararlanılamaz.
✓ Hayatlarını kaybetmeleri durumunda geride kalan eş ve çocuklar ölüm aylığı hakkından yararlanamazlar.
✓ İşsiz kalması durumunda işsizlik sigortasından faydalanamazlar.
✓
✓ Genel sağlık sigortası primlerini kendileri ödemek zorunda kalabilirler. Hastalık veya analık durumunda kendisi ve ailesi için istenmeyen durumlarla karşılaşma riski yüksektir.
✓ İş kazası ve meslek hastalığına karşı alınması gereken önlemlerden yoksun olarak çalışmak zorunda kalırlar. İş kazası ve meslek hastalığı halinde ise sağlanan haklardan yararlanamama riskleri çok yüksektir.
✓ Ücret ve diğer sosyal haklar konusunda Kanunların sağladığı korumadan yoksun olarak daha kötü şartlarda çalışırlar.
✓ İhbar ve kıdem tazminatından yoksun kalırlar.
✓ Yıllık izin, haftalık izin, doğum izni gibi haklardan faydalanamazlar.
İşverenlerin Üzerindeki Etkileri;
✓ Yapılacak denetimler ve tespitler sonucu yüksek tutarlarda idari para cezası uygulanır. Bunun sonucunda işyerinin kapanması riski de vardır.
✓ Kayıt dışı işçi çalıştırdığı tespit edilen işverenlere uygulanacak idari para cezaları işverenden işverene ve belgeye göre çeşitlilik gösterir. Örneğin bir yıl bir işçiyi kayır dışı çalıştırıldığının denetim sonucu anlaşılması halinde idari yaptırımı 14 asgari ücrete kadar para cezasıdır.
✓ Ayrıca bu çalışmalara ait primler gecikme cezası ve faiziyle birlikte tahsil edilir.
✓ Bu işyerlerinin yararlanmakta olduğu sigorta prim teşvikleri durdurulur.
✓ Yaşanacak iş kazası ve meslek hastalıkları karşısında devlete ve işçilere karşı ağır idari ve adli yükümlülükler doğar.
✓ Haksız rekabete neden olur ve piyasa dengesinin bozulmasına zemin hazırlar.
✓ Devlet ve özel sektör tarafından sağlanan teşvikler ile hibe ve kredi avantajlarından faydalanılamaz.
✓ Vergi avantajı sağlayan indirim ve gider yazma gibi avantajlardan yararlanma hakkı yoktur.
✓ İşyerinde çalışanların verimliliği ve motivasyonu azalır.
✓ Ölçek ekonomilerden yararlanılamadığından büyüyemezler, marka oluşturma ve pazarda yer edinme şansları azalır.
Kamu Yönetimi Üzerindeki Etkileri;
✓ Vergi ve prim kaybına, sosyal güvenlik açığına neden olur.
✓ Sosyal güvenlik sisteminde çalışan/emekli dengesinin bozulmasına neden olur.
✓ Primsiz ödemelerin artmasına neden olur.
✓ Gelir dağılımının bozulmasına ve kaynak dağılımında etkinliğin bozulmasına neden olur.
✓ Ekonomide kurumsallaşma eğiliminin azalmasına zemin hazırlar.
✓ Ekonomik verilerin güvenilirliğine zarar verir ve ekonomik kararların öngörülen etkileri yaratmasına engel olur.
Çalışanların çalışmalarının işverenler tarafından bildirilip bildirilmediğini, sigortasız çalıştırılıp çalıştırılmadığı veya hangi kazanç seviyesinden bildirildiğini öğrenebileceği birçok yol vardır. Bunlar:
✓ PTT’den alınan e-devlet şifresi ile www.turkiye.gov.tr adresinden sorgulama yapılabilir,
✓ 7 gün 24 saat “ALO 170” Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi i aranabilir,
✓ Yine il ve ilçelerde bulunan tüm sosyal güvenlik il müdürlüğü veya sosyal güvenlik merkezine başvurarak da, sigortalı çalıştırılıp çalıştırılmadığı ve hangi kazanç seviyesinden bildirildiği kısa sürede öğrenilebilir.
✓ Her türlü istek, şikayet, ihbar, görüş ve öneriler CİMER yani Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi üzerinden de yapabilir.
İLİMİZDE UYGULANAN BAŞLICA TEŞVİKLER
Sigorta primi teşvikleri; ülkemizde istihdamın ve üretimin arttırılması, kayıt dışı istihdamın engellenmesi, bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılması, engelli istihdamının artırılması, genç ve kadınların işgücüne katılımının artırılması gibi amaçlarla işverenlerin ödemeleri gereken sigorta primlerinin belirli oranda ve sürede Devletçe karşılanması anlamına gelmektedir. İlimizde uygulanan başlıca teşvikler ise;
Kanun No ve Adı
Açıklama
İndirim Tutarı
5510 S.K.- MALULLÜK, YAŞLILIK VE ÖLÜM SİGORTASI İŞVEREN HİSSESİNDEN 5 PUANLIK İNDİRİM
Özel sektör işverenleri, çalıştırdıkları sigortalılara ilişkin sigortalının prime esas kazancı üzerinden hesaplanan malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinin işveren hissesinin 5 puanlık kısmına isabet eden tutar kadar indirimden yararlanabilir.
6.471,00*5/100
= 323,55 TL
6111 S.K.-GENÇ, KADIN VE MESLEKİ BELGE SAHİBİ OLANLARIN İSTİHDAMINA YÖNELİK TEŞVİK
Özel sektör işverenlerine, 01/03/2011 – 31/12/2022 tarihleri arasında işe aldıkları sigortalılar için, sigorta primine esas kazançları üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren payının tamamının İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmasına imkân sağlanmıştır.
6.471,00*(%20,5)
= 1326,56 TL
4857 S.K.-ENGELLİ SİGORTALI İSTİHDAMINA YÖNELİK TEŞVİK
Özel sektöre ait işyerlerinde çalıştırılan engelli sigortalıların, prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hisselerinin tamamının Hazinece karşılanması sağlanmıştır.
6.471,00*(%20,5)
= 1326,56 TL
7103 S.K. İLAVE İSTİHDAM TEŞVİKİ
1/1/2018 ile 31/12/2022 tarihleri arasında işe alınan ve kapsama giren sigortalılar için; İmalat veya bilişim sektöründe faaliyet gösteren işyerleri için; brüt asgari ücreti geçmemek üzere prime esas kazanç üzerinden hesaplanan sigortalı ve işveren hissesi primlerinin tamamı,
Diğer sektörlerde faaliyet gösteren işyerleri için; prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigortalı ve işveren hissesi primlerinin tamamı İşsizlik Sigortası Fonu tarafından karşılanacaktır. Destek süresi 12 aydır, 18 yaşından büyük 25 yaşından küçük erkek, 18 yaşından büyük kadın veya İŞKUR’a kayıtlı engelli olması durumunda destek 18 ay dır.
6.471,00*(%37,5)
= 2.426,63 TL
ASGARİ ÜCRET DESTEĞİ
2022 yılı Temmuz ile Aralık ayları/dönemi için şartları sağlayan iş yerlerinden bildirilen sigortalılara ilişkin toplam prim ödeme gün sayısı ile 3,33 Türk Lirasının çarpımı sonucu bulunacak tutar, bu işverenin Kuruma ödeyecekleri sigorta primlerinden mahsup edilir.
99,9 TL
(1 sigortalı için 30 gün üzerinden hesaplanan tutar)
5 PUANLIK BAĞKUR PRİM İNDİRİMİ
İsteğe bağlı sigortalılar ve muhtarlar hariç 5510/4b kapsamındaki sigortalıların MYO sigorta primlerinin prime esas kazanç üzerinden 5 puanlık kısmına isabet eden tutar Hazine ve Maliye Bakanlığınca karşılanmaktadır.
Esnaflar için aylık 2.232,50 TL ödenmesi gerekirken 323,55 TL indirim ile 1.908,95 TL
4/b Tarım sigortalıları için 2.158,07 TL ödenmesi gerekirken 312,76 TL indirim ile 1.845,31 TL ödenmektedir.
GENÇ GİRİŞİMCİ TEŞVİKİ
193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun mükerrer 20.maddesi kapsamında genç girişimcilerde kazanç istisnasından faydalanan ve mükellefiyet başlangıç tarihi itibarıyle 18 yaşını doldurmuş ve 29 yaşını doldurmamış olanlardan, Kanunun 4.maddesinin 1. Fıkrasının (b) bendinin (1) numaralı alt bendi kapsamında 1/6/2018 tarihinden itibaren ilk defa sigortalı sayılan gerçek kişilerin primleri, 1 yıl süreyle 82.madde uyarınca belirlenen prime esas kazanç alt sınır üzerinden Hazine ve Maliye Bakanlığınca karşılanmaktadır.
1 yıl boyunca aylık; 2.232,50 TL